بستهبندی یا همان packaging یکی از موارد مهم در توزیع و فرآوری محصولات غذایی می‌باشد. اصلی‌ترین وظیفه این فرایند نگهداری از محصولات می‌باشد در حالی که می‌تواند وظیفه‌های دیگری هم داشته باشد که توسط تولیدکننده مشخص می‌گردد. در واقع بسنه بندی بی کیفیت می‌تواند تمام آنچه را یک تولیدکننده مواد غذایی با استفاده از دقیق‌ترین روش‌ها انجام داده‌است، خنثی سازد. این پروسه باید قادر به محافظت از محصولات را در برابر انواع حملات شیمیایی، فیزیکی و آلودگی‌های بیولوژیکی از جمله میکروارگانیسم‌ها، حشرات و جوندگان را داشته باشد.
عوامل محیطی مثل اکسیژن و بخار آب نیز در صورت ورود آزادانه سبب فساد غذا می‌شوند. آلودگی غذا با میکروارگانیسم‌ها علاوه بر فساد آن می‌تواند منجرب به به وجود آمدن خطرات جانی نیز شود.
چرا بستهبندی مواد غذایی اهمیت دارد؟
صنعت بستهبندی مواد غذایی در سراسر دنیا وسعت زیادی دارد و از جمله صنایعی است که سبک زندگی مدرن به آن نیاز اساسی ای دارد.
محصولات تولید شده جهت حمل و نقل آسان‌تر، جلوگیری آلودگی محصول در حین توزیع و فروش، حفظ کیفیت مطلوب، افزایش مدت نگهداری، ایجاد امنیت، نیاز به بستهبندی مناسب دارند.
یادگیری اصول بستهبندی مواد غذایی نه تنها برای حفاظت بی نقص از مواد غذایی بلکه برای بازاریابی صحیح و بی نقص هم ضروری می‌باشد.
در ادامه به توضیح گسترده از موارد ذکر شده می پردازیم:
مزایای بستهبندی اصولی مواد غذایی:
محافظت: اولین هدف از به‌کار بردن نکات و اصول طراحی بستهبندی مواد غذایی، محافظت از آنها در برابر آسیب‌های وارد شده در طی حمل و نقل، جابجایی و انبار کردن آنهاست. حتی آنها را از آسیب مستقیم نور، رطوبت، گرما و سایر عوامل محیطی محافظت کند.
بهداشت :رعایت بهداشت در حیطه بستهبندی مواد غذایی اهمیت قابل توجهی دارد. کاملاً مشخص است که بستهبندی حبوبات و خوراکی‌های خشک مانند چیپس و بیسکوییت، پروتکل و روند بهداشتی سخت‌گیرانه‌تری نسبت به سایر بستهبندی محصولات مثل لوازم الکترونیکی یا کاغذی داشته باشد.
جذب مشتری: بر اساس تحقیقات فراوان در زمینه بازاریابی و میزان رضایت مشتریان، متوجه شدند که اگر اصول بستهبندی مواد غذایی به خوبی رعایت شده باشد، روی جلب نگاه و توجه مشتریان، راحتی آنها، اطلاع‌رسانی و برندسازی و نرخ فروش محصولات به شدت تأثیر می‌گذارد.
حمل و نقل راحت تر: اگر اصول بستهبندی کردن مواد غذایی رعایت نشود، مشتریان در حمل مواد غذایی به مشکل خواهند خورد و به همین علت می‌بینیم که بسته به نوع ماده غذایی یا خوراکی آنها را به شکل جعبه، قوطی، بطری، کیف و غیره قرار می‌دهند.
اطلاعات محصول: بدون انجام اصول بستهبندی مواد غذایی، مشتریان متوجه نخواهند شد که مواد تشکیل دهنده محصول پیش روی آنها از چیست، شرایط نگهداری آن به چه شکل است، چطور باید استفاده کرد و …
در چنین شرایطی قاعدتاً محصولی که این موارد را به خوبی با طراحی حرفه ای عرضه کرده باشد، مورد پسند مشتری خواهد بود.
انواع بستهبندی مواد غذایی:
از انواع مختلف بستهبندی مواد غذایی می‌توان بستهبندی شیشه‌ای، بستهبندی پلاستیکی، بستهبندی فلزی و بستهبندی پاکتی را نام برد. در ادامه هریک از این مدلهای بستهبندی را توضیح می‌دهیم.
بستهبندی فلزی :
بستهبندی فلزی یا به عبارتی دیگر ظروف حلبی یکی دیگر از انواع بستهبندی مواد غذایی به‌شمار می‌آید. در تولید بسته‌های فلزی بر حسب استفاده‌ای که دارند، از مواد اولیه مختلف استفاده می‌شود. اغلب مواد اولیه‌ای که در تولید این دسته استفاده می‌شود، آلومینیم، قلع، آهن، نیکل، روی و سرب هستند که این مواد در ابتدا به صورت مواد خام بوده و سپس فرایند تلغیظ بر روی آنها انجام شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از ظروف فلزی جهت بستهبندی مواد غذایی نیز مزایایی دارد که از جمله آن می‌توان به استحکام و مقاومت بالای آنها اشاره نمود. همچنین قوطی‌های فلزی در برابر دما، نور، اکسیژن و آب مقاومت بالایی دارند. مواد داخل بسته‌های فلزی به زودی فاسد نمی‌شود و ماندگاری بالایی خواهد داشت. اما این نوع بستهبندی نیز معایبی نیز دارد که مهم‌ترین آن سوراخ شدن قوطی‌های فلزی است که سبب تغییر رنگ مواد هم می‌شود.
بستهبندی پلاستیکی :
یکی دیگر از انواع بستهبندی مواد غذایی، بستهبندی پلاستیکی می‌باشد. از مهم‌ترین خاصیت پلاستیک به قابل بازیافت بودن آن می‌توان اشاره نمود. همچنین حمل و نقل بسته‌های پلاستیکی آسان است و فضای کمتری را اشغال می‌کند. صنایع مختلفی از بستهبندی با مواد پلاستیکی استفاده می‌کنند. برای مثال، بستهبندی مواد پروتئینی و گوشت، لوازم آرایشی، لوازم خودرو، و انواع نوشیدنی‌ها با مواد پلاستیکی انجام می‌گردد.
بهتر است بدانید که شیشه نیز قابلیت بازیافت دارد اما انرژی مصرفی در این دو نوع متفاوت است. برای بازیافت شیشه ۶۶ درصد انرژی و برای بازیافت پلاستیک فقط ۱۰ درصد انرژی لازم است و به همین دلیل بستهبندی پلاستیکی بهتر از بستهبندی شیشه‌ای است. مهم‌ترین عیب بستهبندی مواد غذایی با پلاستیک، امکان واکنش برخی از مواد با پلاستیک و همچنین مشکلات زیست‌محیطی آن می‌باشد.
بستهبندی شیشه‌ای :
یک از روش‌های قدیمی بستهبندی مواد غذایی، بستهبندی شیشه‌ای می‌باشد. از مهم‌ترین مزایای این نوع بستهبندی می‌توان به خنثی بودن آن از لحاظ مواد شیمیایی اشاره کرد. مواد در درون این نوع بستهبندی طعم و مزه اصلی خود را به خوبی حفظ کرده و ماندگاری بالایی دارد. همچینین ظروف شیشه‌ای را در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف قابلیت ساخت دارد.
یکی دیگر از مزیت‌های این روش برای بستهبندی مواد غذایی شفافیت جنس شیشه و دیده شدن محصولات داخل آن است. اما برخلاف این نکات مثبت، بعضی معایب را هم برای شیشه نام برد. از معایب بستهبندی مواد غذایی با بسته‌های شیشه ای به موارد زیر را می‌توان اشاره کرد:
اولین عیب آن حساس بودن جنس و زود شکستن آن می‌باشد؛ چرا که شیشه در مقابل حرارت و دما حساس است.
همچنین ممکن است با شکستن شیشه، خرده‌های آن به داخل مواد غذایی نیز انتقال داده شود.
شیشه وزن زیادی دارد و حمل و نقل را سخت می‌کند.
بستهبندی کاغذی:
این گروه از دسته‌بندی محصولات غذایی با توجه به ابعاد، اشکال، تعداد لایه‌هایی که در روند بستهبندی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین نوع کاغذ، انواع مختلفی دارد. از بستهبندی کاغذی در پاکت داروها، پاکت پول، پاکت کاتالوگ‌ها و بستهبندی مواد غذایی به‌طور متعدد استفاده می‌شود. بستهبندی مواد غذایی با متریالهای کاغذی با توجه به تعداد لایه‌های مصرفی به دو گروه بسته‌های تک لایه که برای پاکت پول استفاده می‌شود و بسته‌های چند لایه مثل پاکت سیمان تقسیم‌بندی می‌شوند.
پاکت سیمان به علت اینکه وزن زیادی را متحمل می‌شود و باید از استحکام بالایی برخوردار باشد، می‌بایست از بسته‌های چند لایه تولید شود. در مورد مواد غذایی نیز استفاده از کاغذ در برخی موارد بسیار مناسب است. چرا که کاغذا واکنشی با مواد غذایی نمی‌دهد و مشکلات زیست‌محیطی کمتری نیز در مقایسه با پلاستیک دارد. اما استفاده بیرویه از کاغذا نیز مشکلاتی را برای محیط زیست به وجود می‌آورد و از این نظر توصیه می‌شود که به شکل محدود از کاغذ برای بسته بندی مواد غذایی استفاده شود. همچنین امکان بسته بندی مواد خوراکی که حاوی مایعات هستند با مواد کاغذی وجود ندارد.
سخن آخر:
امیدواریم که در این مقاله اطلاعات کاملی از بستهبندی محصولات غذایی و چالش‌های بستهبندی مواد غذایی به شما ارائه کرده باشیم. صنعت بستهبندی روزبه‌روز درحال گسترش و پیشرفت است و هربار کامل‌تر از سری قبل می‌شود؛ بنابراین پیشرفت و موفقیت در این حوزه اقدامی بسیار با اهمیت و البته ضروری است.
